Tek satıcılık sözleşmesi, kanunda bir tanımı yapılmamakla birlikte; sağlayıcı ile tek satıcı arasında kurulan ve sağlayıcının mallarının tamamı veya bir kısmını tekel olarak satmak üzere tek satıcıya haklar verilmesini sağlayan bir sözleşmedir. Tek satıcılık sözleşmeleri özellik olarak çerçeve nitelikte sözleşmelerdendir ve taraflar arasında sürekli borç ilişkisi kurmaktadır.
Tek satıcı, sözleşmeye konu olan malların belli bir bölgede kendi ad ve hesaplarına satma hakkına sahip olur. Bu hakka sahip olmanın yanında tek satıcı, söz konusu malların sürümünü arttırma yükümlülüğü altına girmiş olur.
Kısaca bu sözleşmenin unsurları yukarıda da açıklandığı üzere; tek satıcıya tekel hakkı verilmesi, tek satıcının kendi nam ve hesabına hareket etmesi, tek satıcının pazarlama ve sürüm artırma yükümlülüğü ve süreklilik unsurlarıdır.
Bunların yanında sağlayıcıya da bazı yükümlülükler yüklenmiştir. Bunlar; sadakat yükümlülüğü, doğrudan satış yapmama yükümlülüğü, sözleşme konusu mal tesliminin süreklilik unsuruna uygun şekilde tesliminin sağlanması ve sözleşme konusu malın kalitesini garanti etme yükümlülüğüdür.
Tek satıcılık sözleşmesi, belirli süreli veya belirsiz süreli olarak yapılabilmektedir. Sözleşmenin belirli ve belirsiz olmasına göre ise sözleşmenin feshinde farklılıklar ortaya çıkacaktır. Belirsiz süreli sözleşmelerde; sözleşmenin her iki tarafı da sözleşmeyi olağan fesih haklarını kullanarak sona erdirebilirler. Belirli süreli bir sözleşme söz konusu olduğunda ise taraflar ancak olağanüstü fesih haklarını kullanarak sözleşmeyi sona erdirebilirler. Olağanüstü fesih hakkını kullanmak için olası sebepler arasında; tek satıcıya tanınan satış tekeli hakkının üretici tarafından ihlali, tek satıcının kendisine ayrılan bölgede başka üretici için faaliyet göstermesi sayılabilir.
Tek satıcılık sözleşmesinin örneklerdeki gibi sebeplerle sona ermesi halinde sözleşme ihlali nedeniyle karşı tarafından denkleştirme tazminatı talep hakkı bulunmaktadır. Denkleştirme tazminatını inceleyecek olursak:
Türk Ticaret Kanunu 122. Maddesi ile denkleştirme tazminatı; “Sözleşme ilişkisinin sona ermesinden sonra;
- a) Müvekkil, acentenin bulduğu yeni müşteriler sayesinde, sözleşme ilişkisinin sona ermesinden sonra da önemli menfaatler elde ediyorsa,
- b) Acente, sözleşme ilişkisinin sona ermesinin sonucu olarak, onun tarafından işletmeye kazandırılmış müşterilerle yapılmış veya kısa bir süre içinde yapılacak olan işler dolayısıyla sözleşme ilişkisi devam etmiş olsaydı elde edeceği ücret isteme hakkını kaybediyorsa ve
- c) Somut olayın özellik ve şartları değerlendirildiğinde, ödenmesi hakkaniyete uygun düşüyorsa, acente müvekkilden uygun bir tazminat isteyebilir.” Öngörülmüştür.
Aynı zamanda TTK m. 122/5 “Bu hüküm, hakkaniyete aykırı düşmedikçe, tek satıcılık ile benzeri diğer tekel hakkı veren sürekli sözleşme ilişkilerinin sona ermesi hâlinde de uygulanır.” hükmü ile denkleştirme tazminatına ilişkin hükümlerin tek satıcılık sözleşmelerinde de uygulanacağı kuralına yer verilmiştir.
Kanunda da açıkça görüleceği üzere denkleştirme tazminatının talep edilebilmesi için bazı şartların oluşması gerekmektedir. Bu şartlar:
- Yeni müşterilerden sözleşme ilişkisi sona erdikten sonra da menfaat elde edilmesi
Yeni müşteriler kavramından tek satıcının sağlayıcı dışında kendi çabaları ile sağlayıcıya kazandırdığı yeni müşterileri anlamak gerekmektedir. Yani bunlar tek satıcının yeni getirdiği, devralıp ticari ilişkisini geliştirdiği, sağlayıcının görüşmediği eski müşterilerle yeniden ilişki kurulması hallerinde bu müşteriler de yeni müşteri olarak nitelendirilebilecektir.
Bu yeni müşterilerle ile ticari ilişkiler oluşturulması yeterli olmayıp önemli menfaat elde etme şartı da öngörülmüştür. Bu durumda denkleştirme tazminatının talep edilebilmesi için sağlayıcı yeni müşterilerden somut bir menfaat elde etmelidir. Tek satıcı ile sözleşmenin sonlanmasından sonra yeni müşteriler ile iş yapılmaması, önemli bir menfaat elde edilmemesi durumunda denkleştirme talep edilemeyecektir.
- Acentenin ücret isteme hakkını kaybetmesi
Bir diğer şart ise tek satıcının, işletmeye kazandırdığı müşterilerle yapılacak olan işler ile ilgili olarak sözleşme devam etmiş olsaydı elde edeceği ücret isteme hakkını kaybediyorsa denkleştirme talep edebilecektir.
Tek satıcının ücret kaybının sağlayıcının elde ettiği menfaate karşılık geleceği kabul edilmektedir. Bu sebeple hesaplama esnasında da öncelikle tek satıcının kaybı hesaplanmakta, sağlayıcının, kazancının bundan daha az olduğunu iddia etmesi halinde, bunu ispat yükü kendisine yüklenmektedir.
- Denkleştirmenin hakkaniyete uygun düşmesi
Hakkaniyet şartına göre ise; tek satıcının sağlayıcı ve ürünü tanıtma girişimi ve tek satıcının bu girişimi sonucu başarı elde etmesi, markanın tanınırlığını artırması gibi hususlar da değerlendirilerek denkleştirme talep etmeye hak kazanıp kazanmadığı aydınlatılacaktır. Hakkaniyet unsuru her somut olayın kendi içerisinde değerlendirilmesiyle anlaşılabilecektir. Önemle belirtmek gerekir ki diğer şartlar gerçekleşmiş olsa dahi denkleştirme talebi hakkaniyete uygun düşmüyorsa ileri sürülemeyecektir.
Kısaca denkleştirme isteminde bulunan, sözleşme dönemi içerisinde ortaya koyduğu çabaları sonucu oluşturduğu müşteri kitlesinden, sağlayıcının, sözleşmenin sona ermesinden sonraki dönemde de fayda sağlayacağını öngörerek, bu faydaların da karşılığı olarak hakkaniyete uyduğu ölçüde denkleştirme isteminde bulunabilecektir.
Av. Hilal Uğraş
Faydalanılan kaynaklar:
https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2061429
http://www.kasaroglu.av.tr/tr/tek-saticilik-sozlemesi-ve-kapsami-nedir
